19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başları sosyal hayatı temelinden değiştirecek birçok icada ev sahipliği yapmıştı. Telefon, buhar makinası ve telegraf gibi hayatı kolaylaştıran yeniliklerin yanında iki icat diğerlerine göre biraz daha ön plandadır: Dikiş makinası ve bisiklet. Dikiş makinası kadınları dikiş odalarına mahkum olmaktan kurtarmış ve üretimi hızlandırmıştı. Bisiklet ise herkese ucuz, temiz ve güvenilir bir seyahat imkanı sağlayacaktı. Bu dönemde özellikle Fransa'da bisiklete olan ilgi öylesine büyüktü ki, 1893 yılında Fransa Hükümeti 'Bisiklet Vergisi'ni hayata geçirdiğinde yaklaşık bir milyona kişi bu vergiyi ödemeye başladı.
Fransa Bisiklet Turu (Tur) 19. yüzyılın sonlarında Fransa'da giderek artan bisiklet merakının bir dışavurumudur aslında. 19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarını kapsayan endüstriyelleşme hareketi sırasında iş adamları için en iyi reklam ve tanıtım imkanını spor gazeteleri sağlamaktaydı. Pierre Giffard'ın sahibi olduğu Le Velo günlük 80,000 tirajla bu alanda zirvedeydi ve birçok iş alanı için ideal bir reklam imkanı sağlıyordu. Bisiklet fabrikası sahibi Comte Dion da Giffard'ın bu anlamda en iyi müşterilerinden biriydi. 1899 yılında yaşanan bir olay ise bu iki insanı ezeli düşman haline getirecek ve Fransa Bisiklet Turu'nun başlamasına neden olacaktı.
Yıl 1899. Fransız ordusunda görevli Alsace'li bir Yahudi olan Alfred Dreyfus, Paris'teki Alman Ateşesi'yle askeri sırları paylaşırken yakalanır. Dreyfus ömür boyu hapse mahkum edilir ve Şeytan Adası'ndaki hapishaneye gönderilir. Ancak mahkeme sürecinde birçok usülsüzlük yapılır ve bu durum halkı ikiye böler. Bir tarafta düşmana sırları verdiği için Dreyfus'un her türlü cezayı hakettiğini düşünen ve Giffard'ın da desteklediği sosyalist ve aşırı cumhuriyetçi kesim, öteki tarafta ise kararın verilmesi sürecinde insan haklarına ve adalete aykırı davranıldığını düşünen ve Dreyfus'un serbest kalmasını isteyen Dion'un da desteklediği liberal kesim vardır. Yaşanan bu fikir ayrılığından Dreyfus lobisi baskın çıkar ve ceza 10 yıla indirilir. Fakat yapılan ikinci mahkemedeki usulsüzlükler de büyük tepki çeker ve 3. Cumhuriyet Hükümeti en sonunda baskıya dayanamayarak Dreyfus'u affeder. 1906'daki üçüncü mahkemede Dreyfus serbest bırakılır.
Bu sürecin Fransa ve dünya bisikleti için en olumlu yanı ise ülkedeki bu kaotik durumdan Fransa Bisiklet Turu'nun çıkmasıdır. O dönemde hükümet karşıtı görüşü destekleyenlerin arasında olan Comte Dion da gözaltına alınanlar arasındadır. Giffard Dion'u hapishanede ziyaret eder ancak savundukları zıt görüşler dolayısyla kavga ederler. Giffard gazetesinde Dreyfus karşıtı yazılar ve haberler yayınlamaya başlar, Dion da Giffard'ın gazetesi olan Le Velo'dan tüm reklamlarını çeker. Reklamlarını nereye vermesi gerektiğine bir türlü karar veremeyen Dion, Edouard Michelin ve Adolphe Clement gibi iş adamları işe görüşür ve Le Velo'ya rakip bir spor gazetesini kurma kararı ortaya atılır. Böylece Tur'un fikir sahipliğini yapacak olan L'Auto Velo gazetesi kurulmuş olur. L'Auto Velo'nun editörlüğüne eski dünya zamana karşı bisiklet yarışı şampiyonu Henri Desgrange getirilir. 'Tiraj Savaşları' başlamıştır.
Artık Giffard ve Dion iki rakip spor gazetesinin sahipleridir ve her alanda rekabet başlamıştır. İlk atak Giffard'dan gelir ve Dion'un gazetesinin ismindeki 'Velo' kelimesinin kendi gazetesinin ismi olduğunu ve bu durumun rekabet yasasına aykırı olduğundan kaldırılması gerektiğini söyler. Mahkeme de aynı fikirdedir ve gazetenin ismi L'Auto olarak değiştirilir.
O dönemde Fransa'da bisiklet en çok takip edilen spordur ancak en büyük ilgiyi pist yarışları alır, yol yarışlarına ilgi henüz azdır. Zaten organizatörler de çok masraflı olmaları ve daha zor takip edilebilmeleri yüzünden yol yarışlarına yatırım yapmaya yanaşmazlar. Dion ve Giffard da bu durumun farkındadır ancak Le Velo bu konuda bir adım öndedir. 1891'de sponsorluğunu yaptığı Bourdeaux-Paris yarışı ve 1896 ve 1901'de düzenlediği Paris-Rubaix yol yarışları büyük ilgi görmüştür. Ancak bu yarışlar masrafları nedeniyle sadece belli bölgeleri kapsayacak genişliktedir ve tüm Fransa'yı baştan sona geçecek bir yarış düzenlemeyi henüz kimse göze alamaz. Zaten o dönemdeki bisiklet donanımları ve yol şartları ile sporcular ancak 2-3 günlük ancak yarışları kaldırabilmektedirler. İşte bu noktada L'Auto gazetesi editörü olan Desgrange'nin yardımcısı bir fikir ortaya atar. "Neden Fransa Bisiklet Turu'nu düzenlemiyoruz ki?" Bu fikir beklenilen klasik cevapları alır. "Çünkü çok uzun, çok masraflı ve sporcular için çok yorucu." Ancak fikir Desgrange'nin aklına yatmıştır ve yarışın uzunluğu ve yoruculuğunu engellemek için etaplara bölerek yapılabileceği düşünülür. Ocak 1903'te L'Auto Gazetesi ilk duyuruyu yapar. 31 Mayıs'tan 5 Temmuz'a kadar 6 etap sürecek ve 2,428km uzunluğundaki yarışa hekes davetlidir. Bu haber ülke çapında büyük ilgi çeker ancak yarışın başlamasına bir hafta kala yalnızca 15 bisikletçi kaydını yaptırmıştır. Turun zorluğu ve daha önce yapılmamış olması insanların tereddüt etmesine neden olur. Bu durum karşısında Desgrange de yarış şartlarını yumuşatır. Tur 1-19 Temmuz arasında, 5 etapta koşulacaktır ve giriş ücretinde indirime gidilir. 1 Temmuz saat 3.16'da 21 sponsorlu ve 39 serbest sporcu Paris'in 18km güneyinden yarışa başlar. İlk Fransa Bisiklet Turu başlamıştır artık.
Geçtiğimiz 110 yıl içerisinde Fransa Bisiklet Turu dünya savaşları ve çeşitli sebepler nedeniyle ancak 99 defa yapılabildi. Bu sene 100.sü gerçekleşecek olan Tur 29 Haziran - 21 Temmuz tarihleri arasında düzenlenecek. Geçen bir asırda nice hikayelere sahne olan, tarihe kazınacak rekorlara imza atılan ve efsane sporcular çıkartan Tur, ilk defa yapıldığı 1903'ten çok farklıdır artık. Dünya'nın dört bir yanından 22 takımın katıldığı yüzlerce sporcunun yarıştığı onlarca ülkede canlı yayınlanan uluslararası bir etkinliktir Fransa Bisiklet Turu.
(Bu yazı Kadir Has Üniversitesi Panorama Dergisi'nin 11. sayısında yayınlanmıştır.)
